KAMIENNA NATURA
Gagat ( jet, dżet, agstein, kacabr )
Podobnie jak diament, zbudowany jest całkowicie z węgla. Jednak na tym podobieństwa się kończą, ponieważ jest czarny
i nieprzezroczysty, podczas gdy diament, jak wiadomo, jest przejrzysty. Bywa nazywany czarnym bursztynem. Gagat to odmiana
węgla brunatnego, skamieniałego drewna jednego z gatunków araukarii - drzewa iglastego, którego kilka gatunków rośnie w czasach
dzisiejszych. Nazwa pochodzi od gr. lithos gagates (kamień z Gagas) i nawiązuje do rzymskiej nazwy miasta i rzeki w starożytnej
Licji (Likji) w Azji Mniejszej (obecnie obszar Turcji).
na podstawie:
Ilustrowany atlas klejnotów i kamieni szlachetnych - Cally Oldershaw
Ilustrowany słownik skał i minerałów - Jerzy Żaba
gagat - Odrowąż k. Skarżyska-Kamiennej, Wyżyna Kielecko-Sandomierska
fot. Ilustrowany słownik skał i minerałów - Jerzy Żaba
Płytki, kaboszon i pierścien wykonane z gagatu
fot. Muzeum Historii Naturalnej, Londyn
Ilustrowany atlas klejnotów i kamieni szlachetnych
Cally Oldershaw
Gagat był używany od czasów paleolitycznych do różnych
celów. Wiele kultur uważało, że dym palonego kamienia ma
właściwości lecznicze. Szlifowany i polerowany, charakteryzuje
się tak wysokim połyskiem, że już od ok. 2000 roku p.n.e.,
na terenie dzisiejszego Peru wyrabiano z niego zwierciadła.
Jako biżuteria wykorzystywany był dopiero, kiedy królowa
Wiktoria zaczęła nosić ozdoby gagatowe po śmierci księcia
Alberta (1861). Stał się on standardem biżuterii żałobnej,
szczególnie w Anglii. Obecnie służy przeważnie jako kamień
ozdobny, do wyrobu galanterii artystycznej (tzw. dżety - od
angielskiej nazwy kamienia) - figur, rzeźb, medalionów,
a czasem... guzików . Ma także znaczenie kolekcjonerskie.
W Polsce występuje miejscami dość licznie, utworzono nawet
rezerwat przyrody - Gagaty Sołtykowskie. Spotykany jest też
w osadach jurajskich koło Opoczna (Odrowąż) i w rejonie
kieleckim. Uważa się, że gagat z Whitby w Yorshire (północna
Anglia) ma najwyższą jakość i wartość jubilerską.
Jest kamieniem lekkim o stałym współczynniku załamania
światła. Przesuszony może pękać. Ma wiele imitacji, zarówno
naturalnych (obsydian) jak i sztucznych. Prawdziwy gagat jest
zawsze ciepły w dotyku.
* * *
<------
Araukarie - wiecznie zielone drzewa - przeżywały swój rozkwit
około 180 mln lat temu (jura).
Obumarłe przewracały się i tonęły w bagnach lub rzekach, były
łamane i przenoszone do morza. Kiedy gałęzie i pnie nasiąknęły
wodą, zanurzały się i opadały na dno. Ogromne ciśnienie i szereg
procesów chemicznych zamieniały je w gagat.
Twardszy gagat tworzył się na dnie mórz, miękki natomiast, jest
pochodzenia słodkowodnego.
Drzewne pochodzenie gagatu jest czasem kwestionowane ze
względu na obecność ziarnistej struktury w niektórych okazach,
ale większość ma strukturę gładką. Występuje w formie
uwęglonych i sprasowanych fragmentów pni i gałęzi drzew,
barwy czarnej lub rzadziej ciemnobrunatnej. Łatwo pali się,
wydzielając charakterystyczny zapach.
